Sa sút trí tuệ: Dấu hiệu, nguyên nhân, và cách điều trị

Sa sút trí tuệ là một rối loạn nghiêm trọng ảnh hưởng đến trí nhớ, tư duy, hành vi và khả năng sinh hoạt hàng ngày của người bệnh. Tình trạng này thường gặp ở người cao tuổi nhưng không phải là một phần tất yếu của quá trình lão hóa. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có hàng triệu ca mắc mới, gây ra gánh nặng lớn cho gia đình và xã hội. Việc hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu và cách phòng ngừa sa sút trí tuệ là điều cần thiết để bảo vệ sức khỏe trí não, duy trì cuộc sống độc lập và chất lượng cho người bệnh.

Sa sút trí tuệ

Sa sút trí tuệ là gì?

Sa sút trí tuệ là hội chứng gây suy giảm trí nhớ, tư duy, hành vi và khả năng thực hiện sinh hoạt thường ngày. Bệnh này không chỉ ảnh hưởng tiêu cực đến thể chất, tinh thần, xã hội và kinh tế của người mắc mà còn gây áp lực lớn cho người chăm sóc.

Mặc dù sa sút trí tuệ thường gặp ở người cao tuổi, nhưng đây không phải là biểu hiện lão hóa tự nhiên mà là hậu quả của một số bệnh lý tiềm ẩn. Trong đó, bệnh Alzheimer là thể phổ biến nhất, chiếm khoảng 60–70% các trường hợp được ghi nhận.

Bên cạnh đó, các yếu tố nguy cơ dẫn đến sa sút trí tuệ còn bao gồm béo phì, tăng huyết áp ở tuổi trung niên, huyết áp thấp ở người già, tiểu đường, nhồi máu não đa ổ, rối loạn mỡ máu, sử dụng rượu hoặc chất kích thích, tiền sử gia đình mắc bệnh, hay tình trạng trầm cảm kéo dài.

Dấu hiệu của bệnh sa sút trí tuệ

Sa sút trí tuệ tác động khác nhau đến từng người, phụ thuộc vào mức độ ảnh hưởng của bệnh cũng như tính cách của người bệnh trước khi mắc. Các triệu chứng của sa sút trí tuệ thường được phân loại theo ba giai đoạn chính.

• Giai đoạn đầu: Triệu chứng ban đầu gồm hay quên, không xác định được ngày tháng, lạc lõng ở những nơi quen thuộc. Nhiều người bỏ qua các dấu hiệu này vì biểu hiện còn nhẹ, dễ nhầm với tình trạng “đãng trí” thông thường, chẳng hạn phụ nữ hay quên sau sinh do thiếu sắt hoặc người cao tuổi trí nhớ giảm. Việc chủ quan này khiến người bệnh bỏ lỡ cơ hội chẩn đoán và điều trị kịp thời.
• Giai đoạn giữa: Khi bệnh tiến triển đến mức trung bình, các triệu chứng trở nên rõ rệt hơn, bao gồm khó nhớ các sự kiện gần, quên tên người thân, lạc lõng trong nhà, gặp khó khăn trong giao tiếp, cần hỗ trợ sinh hoạt hàng ngày, hay đi lang thang hoặc lặp lại một câu hỏi nhiều lần.
• Giai đoạn muộn: Ở giai đoạn cuối, người bệnh gần như hoàn toàn phụ thuộc vào gia đình vì không thể tự sinh hoạt. Triệu chứng gồm mất trí nhớ nghiêm trọng, không nhận biết thời gian và địa điểm, khó nhận ra người thân và bạn bè, cần hỗ trợ toàn diện, gặp khó khăn khi đi lại, thường xuyên kích động và có hành vi gây hấn.

Nguyên nhân bệnh sa sút trí tuệ

Chứng sa sút trí tuệ xuất phát từ tổn thương hoặc mất các tế bào thần kinh và các kết nối giữa chúng trong não. Tùy thuộc vào khu vực não bị ảnh hưởng, biểu hiện và mức độ của bệnh sẽ khác nhau ở mỗi người. Chứng sa sút trí tuệ thường được phân loại dựa trên các điểm chung, chẳng hạn như protein lắng đọng trong não hoặc phần não bị tổn thương… và chia thành hai nhóm chính.

Chứng sa sút trí tuệ (không thể đảo ngược – do thoái hóa)

Còn gọi là chứng sa sút trí tuệ tiến triển. Sa sút trí tuệ tiến triển được chia thành nhiều loại, tương ứng với từng nguyên nhân và triệu chứng cụ thể như:

• Bệnh Alzheimer: Nguyên nhân phổ biến nhất, bệnh nhân có các mảng Amyloid và búi sợi tơ thần kinh trong não. Các đám protein beta-amyloid này phá hủy tế bào thần kinh khỏe mạnh và các sợi kết nối.
• Sa sút trí tuệ mạch máu: Phổ biến thứ hai do tổn thương mạch máu não, gây đột quỵ hoặc hỏng các sợi trong chất trắng. Triệu chứng bao gồm khó giải quyết vấn đề, suy giảm tư duy, tập trung và tổ chức công việc.
• Sa sút trí tuệ thể Lewy: Protein bất thường hình quả bóng trong não gây sa sút trí tuệ, với triệu chứng mộng du, ảo giác, khó tập trung, cử động chậm hoặc run cứng.
• Sa sút trí tuệ vùng trán: Do thoái hóa tế bào thần kinh ở thùy trán và thái dương, biểu hiện bằng thay đổi hành vi, tính cách, tư duy, ngôn ngữ và cử động.
• Sa sút trí tuệ hỗn hợp: Kết hợp nhiều nguyên nhân như Alzheimer và sa sút trí tuệ mạch máu.
• Bệnh Huntington: Đột biến gen gây thoái hóa tế bào thần kinh, suy giảm nhận thức xuất hiện thường ở độ tuổi 30–40.
• Chấn thương sọ não (TBI): Thường do va chạm lặp lại ở võ sĩ, cầu thủ hay quân nhân, gây trầm cảm, kích động, mất trí nhớ và suy giảm ngôn ngữ, đôi khi dẫn tới bệnh Parkinson.
• Dịch bệnh Creutzfeldt-Jakob: Hiếm gặp, liên quan prion lây nhiễm hoặc di truyền, có thể lây qua ghép giác mạc.
• Bệnh Parkinson: Nhiều bệnh nhân cuối cùng phát triển các triệu chứng sa sút trí tuệ (Parkinson sa sút trí tuệ).

Chứng sa sút trí tuệ không do thoái hóa hệ thần kinh

Một số nguyên nhân có thể đảo ngược, đi kèm triệu chứng như:

• Nhiễm trùng và rối loạn miễn dịch: Sốt hoặc các phản ứng miễn dịch gây triệu chứng giống sa sút trí tuệ. Bệnh đa xơ cứng hoặc các bệnh tự miễn cũng có thể tác động tương tự.
• Rối loạn trao đổi chất và nội tiết: Tuyến giáp, hạ đường huyết, quá ít/ nhiều natri hoặc canxi, hay hấp thu vitamin B12 kém có thể gây các triệu chứng giống sa sút trí tuệ.
• Thiếu hụt dinh dưỡng: Mất nước, thiếu vitamin B1, B6, B12, E, đồng… có thể dẫn đến các thay đổi nhận thức.
• Tác dụng phụ của thuốc: Một số thuốc hoặc tương tác thuốc gây ra biểu hiện giống sa sút trí tuệ.
• Máu tụ dưới màng cứng: Chảy máu giữa bề mặt não và lớp phủ, thường gặp ở người cao tuổi sau ngã.
• Nhiễm độc: Tiếp xúc kim loại nặng, rượu bia, thuốc trừ sâu hay chất kích thích.
• U não: Khối u làm tổn thương thần kinh gây sa sút trí tuệ.
• Thiếu oxy: Ngưng thở khi ngủ, hen suyễn, đau tim, ngộ độc khí carbon monoxide… đều làm giảm oxy não, dẫn đến sa sút trí tuệ.
• Não úng thủy bình thường: Tâm thất não mở rộng gây khó đi lại, tiểu tiện và sa sút trí tuệ.

Các biến chứng của bệnh sa sút trí tuệ

Nếu không được can thiệp kịp thời, sa sút trí tuệ có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng như:

• Dinh dưỡng kém: Nhiều người mắc sa sút trí tuệ có xu hướng lười ăn hoặc bỏ ăn do mất khả năng nhai nuốt. Điều này khiến cơ thể suy dinh dưỡng, làm bệnh tiến triển nặng hơn và giảm tuổi thọ.
• Viêm phổi: Khó nuốt khiến thức ăn dễ rơi vào phổi, tăng nguy cơ tắc thở và mắc viêm phổi.
• Không thể tự chăm sóc bản thân: Khi bệnh nặng, người bệnh không thể tự tắm rửa, mặc quần áo, chải tóc, đánh răng, đi vệ sinh hay dùng thuốc mà không có sự hỗ trợ từ người thân.
• Mất an toàn: Nhiều hoạt động hàng ngày như lái xe, nấu nướng hay đi lại một mình trở nên nguy hiểm đối với người bị sa sút trí tuệ.
• Tử vong: Ở giai đoạn cuối, sa sút trí tuệ có thể gây nhiễm trùng, hôn mê và dẫn đến tử vong.

Điều trị sa sút trí tuệ

Sa sút trí tuệ là bệnh không thể chữa khỏi và không thể đảo ngược tiến triển. Tuy nhiên, nếu phát hiện sớm, việc chẩn đoán các nguyên nhân gây bệnh sẽ chính xác hơn, đồng thời quản lý các yếu tố này bằng điều trị thích hợp giúp kiểm soát bệnh tốt hơn. Gia đình người bệnh cũng nhờ đó có thể chủ động chăm sóc, hỗ trợ và sẻ chia với người bệnh.

Phòng ngừa bệnh sa sút trí tuệ

Dù không thể chữa khỏi, phòng ngừa sa sút trí tuệ là vô cùng quan trọng để bảo vệ sức khỏe.

• Rèn luyện trí não: Tham gia các hoạt động trí tuệ như đọc sách, giải câu đố, chơi trò chơi chữ để trì hoãn sự xuất hiện và giảm tác động của sa sút trí tuệ.
• Hoạt động thể chất và xã hội: Tập thể dục ít nhất 150 phút mỗi tuần, kết hợp tương tác xã hội, hạn chế ngồi lâu giúp trì hoãn bệnh và cải thiện các triệu chứng.
• Không hút thuốc, tránh chất kích thích: Hút thuốc và uống rượu bia làm tăng nguy cơ suy giảm trí nhớ và bệnh tim mạch, do đó nên từ bỏ các thói quen này.
• Bổ sung đủ vitamin: Thiếu vitamin D làm tăng nguy cơ Alzheimer và sa sút trí tuệ. Bổ sung qua thực phẩm giàu vitamin D như trứng, sữa, hải sản hoặc uống theo hướng dẫn bác sĩ. Vitamin B và C cũng hỗ trợ phòng bệnh.
• Quản lý yếu tố tim mạch: Kiểm soát huyết áp, tiểu đường, cholesterol và chỉ số BMI giúp giảm nguy cơ đột quỵ, nguyên nhân gây sa sút trí tuệ mạch máu.
• Duy trì chế độ ăn lành mạnh: Ăn nhiều trái cây, rau xanh, ngũ cốc nguyên hạt và omega-3 giúp tăng cường sức khỏe não bộ và phòng ngừa sa sút trí tuệ.
• Giấc ngủ chất lượng: Ngủ đủ 8 tiếng mỗi đêm giúp bảo vệ thần kinh và trí não, giảm nguy cơ mắc sa sút trí tuệ. Ngược lại, mất ngủ làm thần kinh suy yếu và tăng khả năng phát sinh bệnh.

Câu hỏi thường gặp

Sa sút trí tuệ là gì?

Sa sút trí tuệ là một hội chứng suy giảm trí nhớ, khả năng tư duy, hành vi và thực hiện các hoạt động hàng ngày. Bệnh không phải là quá trình lão hóa bình thường mà thường liên quan đến các nguyên nhân bệnh lý, trong đó Alzheimer chiếm tỷ lệ cao nhất.

Nguyên nhân nào dẫn đến sa sút trí tuệ?

Nguyên nhân chính của sa sút trí tuệ gồm tổn thương hoặc mất tế bào thần kinh trong não (như Alzheimer, sa sút trí tuệ mạch máu, thể Lewy, vùng trán) và các yếu tố có thể đảo ngược như thiếu vitamin, rối loạn nội tiết, nhiễm trùng, tác dụng phụ thuốc, chấn thương sọ não hoặc u não.

Làm thế nào để phòng ngừa sa sút trí tuệ?

Phòng ngừa sa sút trí tuệ bao gồm rèn luyện trí não, duy trì hoạt động thể chất và giao tiếp xã hội, tránh thuốc lá và chất kích thích, bổ sung vitamin D, B, C, kiểm soát các yếu tố tim mạch, duy trì chế độ ăn lành mạnh và ngủ đủ giấc mỗi ngày.

>>> Xem thêm: Sa sút trí tuệ và bệnh Alzheimer: Cách phân biệt

Sa sút trí tuệ không chỉ làm suy giảm trí nhớ mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh và người thân. Mặc dù chưa có phương pháp chữa trị triệt để, nhưng việc phát hiện sớm, điều trị đúng hướng kết hợp chế độ dinh dưỡng, vận động và chăm sóc tinh thần hợp lý có thể giúp làm chậm tiến triển của bệnh. Hãy chủ động tầm soát và bảo vệ sức khỏe não bộ để ngăn ngừa sa sút trí tuệ, giữ gìn trí nhớ minh mẫn và cuộc sống hạnh phúc lâu dài. Xem thêm nhiều bài viết hay khác tại Noguchi Việt Nam!

Lưu ý: Các thông tin và sản phẩm được đề cập trong bài viết chỉ nhằm mục đích tham khảo. Để đảm bảo an toàn khi sử dụng, bạn nên hỏi ý kiến Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế trước khi áp dụng.